Trưởng giả Cấp Cô Độc

Cư sĩ Cấp Cô Độc (Anathapindika) là một vị trưởng giả triệu phú ở kinh đô Xá Vệ của vương quốc Kiều Tát La, miền Bắc Ấn Độ. Ông tên thật là Tu Đạt (Sudatta), vì thường hay chu cấp giúp đỡ cho những kẻ khốn khó, cô đơn, danh tiếng vang lừng cả vương quốc, cho nên mọi người đã kính mến và tặng cho ông biệt hiệu là Cấp Cô Độc, có nghĩa là “người cứu giúp kẻ nghèo khó và cô độc”.

Một lần người anh của ông thỉnh Phật về nhà để cúng dường thì tình cờ ông được diện kiến và nghe Phật thuyết pháp ông tỏa ngộ và quy y theo Phật. Nên Ông đã phát tâm mua lại mãnh đất vườn của thái tử Kỳ-đà (Jeta) nước Kiều Tát La do vua cha là Ba Tư Nặc (Pasenadi) trị vì hiến cúng xây Tinh Xá cho Phật và chúng Tăng. Ông cũng là một trong những vị thí chủ quan trọng nhất của giáo đoàn thời đức Phật nên được nhiều người biết đến…!

Cấp Cô Độc

Thế Tôn ở nơi thành Vương xá.

Tại nước Xá-vệ, có cư sĩ tên là Tu-đạt-đa, thường ưa cung cấp bố thí cho những người cùng cực, khổ sở; nhơn việc làm như vậy nên có cái tên là Cấp Cô Độc Thực. Cư sĩ có điền nghiệp nơi thành Vương xá. Năm nào cũng từ nước Xá-vệ đến thành Vương xá để coi ngó điền nghiệp. Trong thành Vương xá có ông trưởng giả là bạn thân. Ông trưởng giả này đang tự trang hoàng nhà cửa để thỉnh Phật và Tăng sáng ngày thọ thực. Nhằm lúc ấy, ông Cấp Cô Độc Thực đến nhà ông trưởng giả. Theo thường lệ, ông trưởng giả thấy ông Cấp Cô Độc Thực đến thì liền ra ngoài nhà nghinh đón, rước vào và mời ngồi. Ngày hôm ấy không đứng dậy đón, không rước vào và mời ngồi, mà cứ cặm cụi tự trang hoàng nhà cửa để rước Phật và Tăng. Ông Cấp Cô Độc Thực đến, thấy vậy, hỏi ông trưởng giả rằng:

«Ông bạn trang hoàng nhà cửa để làm việc gì? Muốn cưới hỏi cho cháu chăng? Muốn thỉnh Vua chăng? Muốn tổ chức đại tế đàn chăng?»

Ông trưởng giả trả lời:

«Tôi không có tổ chức cưới hỏi, cũng không thỉnh Vua. Mà tôi đang tổ chức đại tế đàn là thỉnh Phật và Tăng gồm một ngàn hai trăm năm mươi vị. Sa-môn Cù-đàm có đại danh xưng, hiệu là Như Lai, Vô sở trước, Đẳng chánh giác, Minh hạnh túc, Thiện thệ, Thế gian giải, Vô thượng sĩ, Điều ngự trượng phu, Thiên nhơn sư, Phật, Thế Tôn.»

Ông Cấp Cô Độc Thực hỏi:

«Có thật là Phật hay chăng?»

Ông trưởng giả trả lời:

«Thật là Phật.»

Ba lần hỏi cũng ba lần trả lời: «Thật là Phật.» Cấp Cô Độc Thực hỏi ba lần rồi, lại hỏi:

«Hiện nay đức Phật ở đâu? Nay tôi nuốn đến thăm hỏi Ngài.»

Ông trưởng giả trả lời:

«Hiện nay đức Phật ở trong Ca-lan-đà Trúc viên.»

Bấy giờ, Cấp Cô Độc Thực xem mặt trời, rồi nghĩ: «Bây giờ đến gặp đức Thế Tôn là không phải lúc. Sáng ngày ta sẽ đi.»

Cấp Cô Độc Thực liền về nhà với tâm niệm hướng về đức Phật mà ngủ.

Bấy giờ, có một thiên thần nọ, trước kia là tôn thân của Cấp Cô Độc Thực, vì lòng từ mẫn muốn điều lợi ích đối với Cấp Cô Độc Thực nên nghĩ như sau: «Cấp Cô Độc Thực, Ông muốn gặp đức Thế Tôn thì không nên trì hoản mà không gặp.» Vị thiên thần nọ liền dùng thần lực diệt trừ bóng tối, ánh sáng bỗng nhiên xuất hiện. Cấp Cô Độc Thực thấy ánh sáng, liền thức dậy, tự bảo là trời đã sáng, liền đến cửa thành Thi-ha. Vị thần giữ cửa từ xa thấy Cấp Cô Độc Thực muốn diện kiến đức Thế Tôn liền chứ không trì hoãn, nên mở cửa liền. Cấp Cô Độc Thực ra khỏi cửa rồi, vị thần liền thu hồi thần lực nên ánh sáng liền tiêu mất, bỗng nhiên tối trở lại. Cấp Cô Độc Thực đâm ra sợ sệt, lông trong người dựng ngược, nghĩ rằng có kẻ oan gia muốn hại mình. Vị thần kia thấy Cấp Cô Độc Thực hoảng sợ liền an ủi: «Đừng nên sợ! Đừng nên sợ!» Vị thần nói kệ:

Dầu dùng trăm con ngựa,
Và lại trăm kim anh,
Ngựa xe cả trăm cỗ,
Đồng nữ có trăm người,
Bảy báu là anh lạc,
Trăm voi trắng Tuyết Sơn,
Voi đều có sáu ngà,
Và dùng đống lớn vàng,
Cùng tử ma kim sa,
Vua và nghi vệ của Vua,
Con voi thuần của Vua:
Bằng như trên bố thí,
Không bằng phần mười sáu,
Phước của một bước đi.

«Trưởng giả cứ đi tới, cứ đi tới, sẽ có lợi ích!»

Cấp Cô Độc Thực hỏi:

«Ngươi là ai?»

Vị thần trả lời:

«Tôi là thần Thi-ha.»

Cấp Cô Độc Thực khởi ý nghĩ: «Thật chưa từng có! Ta được thiên thần khích lệ.» Cấp Cô Độc Thực liền đến trong Ca-lan-đà Trúc viên.

Bấy giờ, đức Thế Tôn đang đi kinh hành nơi đất trống, từ xa thấy Cấp Cô Độc Thực đến, ngài trở lại chỗ ngồi, trải chỗ ngồi mà ngồi. Theo thường pháp của các đức Phật, có một vầng sáng tròn tỏa khắp thân. Cấp Cô Độc Thực từ xa thấy đức Thế Tôn tướng mạo đoan chánh, các căn tịch tịnh, tối thượng điều phục, các căn kiên cố, như con đại long, như vực nước lóng trong, không có chút bợn nhơ. Thấy vậy, Cấp Cô Độc Thực phát sinh lòng kính tín. Với lòng tín kính hướng về đức Phật, ông bạch rằng:

«Ngài ngủ có ngon không?»

Đức Phật trả lời:

«Như người đời đều ngủ yên. Nhưng ta thì khác.» Liền khi ấy Phật nói kệ:

Tất cả đều ngủ yên.
Phạm hạnh đạt Niết bàn.
Nếu không phạm các dục,
Được giải thoát các phược.
Tất cả ái đã đoạn,
Điều phục các nhiệt não.
Tĩnh chỉ, nằm nghỉ yên,
Thân tâm đều tịch diệt.

Bấy giờ Cấp Cô Độc Thực đến trước đức Phật kính lễ sát chân, rồi ngồi lui qua một bên. Đức Thế Tôn vì Cấp Cô Độc Thực phương tiện nói các pháp khai hóa, khiến được hoan hỷ, liền từ chỗ ngồi đạt được con mắt pháp trong sạch, thấy pháp đắc pháp, đặng quả tăng thượng, tâm nhàm chán phát sanh, bạch đức Thế Tôn rằng:

«Nay con xin quy y Phật, Pháp, Tăng làm người ưu-bà-tắc của đức Phật. Từ nay về sau trọn đời không sát sanh,cho đến không uống rượu. Cúi xin đức Thế Tôn cùng chúng Tăng nhận lời thỉnh mời của con, an cư chín mươi ngày trong mùa hạ này.»

Đức Phật nói:

«Như Lai đã nhận sự mời thỉnh của Vua Bình-sa rồi.»

Cấp Cô Độc Thực lại thưa:

«Cúi xin nhận sự mời thỉnh vào năm đến.»

Đức Phật lại nói:

«Năm đến Như Lai cũng đã nhận sự mời thỉnh của Vua Bình-sa.»

Cấp Cô Độc Thực lại thưa:

«Xin Đại đức nhận sự mời thỉnh của con vào năm sau nữa.»

Đức Phật trả lời:

«Nếu có trú xứ thanh tịnh như vậy, như vậy, không có ồn ào, không có ác thú, nơi rừng vắng người, có thể tọa thiền, thì Như Lai sẽ an trụ nơi như vậy.»

Cấp Cô Độc Thực liền bạch Phật:

«Kính bạch đức Thế Tôn, điều đó con đã biết. Con sẽ biết thời.»

Cấp Cô Độc Thực thưa tiếp:

«Cúi xin đức Thế Tôn cùng chúng Tăng nhận sự mời thỉnh thọ thực của con vào ngày mai.»

Đức Thế Tôn nhận lời bằng cách im lặng. Cấp Cô Độc Thực từ chỗ ngồi đứng dậy, kính lễ sát chân Phật, nhiễu quanh rồi cáo lui.

Vua Bình-sa nghe Cấp Cô Độc Thực thỉnh Phật và Tăng thọ thực vào ngày mai liền sai người đến nói: «Ông là khách trọ ở xứ này. Chúng Tăng thì nhiều đến 1250 người. Ông có thể khỏi phải dọn lễ. Tôi sẽ thiết lễ giùm ông.» Cấp Cô Độc Thực liền sai người đến trả lời với Vua rằng: «Như thế đã là đã giúp tôi rồi. Không cần thiết nữa. Tôi sẽ tự mình chuẩn bị lấy.»

Bấy giờ, đại trưởng giả Ma-kiệt nghe Cấp Cô Độc Thực thỉnh Phật và Tăng thọ thực vào ngày mai, liền đến nói: «Ông là khách trọ ở xứ này. Chúng Tăng thì nhiều đến 1250 người. Ông có thể khỏi phải dọn lễ. Tôi sẽ thiết lễ giùm ông.» Cấp Cô Độc Thực liền trả lời với ông trưởng giả: «Như thế đã là đã giúp tôi rồi. Không cần thiết nữa. Tôi sẽ tự mình chuẩn bị lấy.»

Cấp Cô Độc Thực trở về nhà, trong đêm đó sửa soạn các thức ăn ngon bổ. Khi đêm đã qua, vào lúc sáng sớm, cho người đến báo giờ. Đức Thế Tôn khoác y, bưng bát, cùng một ngàn hai trăm năm mươi tỳ-kheo Tăng đến nhà ông Cấp Cô Độc Thực an tọa nơi chỗ ngồi. Ông Cấp Cô Độc Thực tự tay châm chước các thức ăn ngon bổ cúng dường Phật và chúng Tăng một cách đầy đủ. ăn xong, dẹp bát rồi, ông lấy một chiếc ghế thấp hơn ngồi trước đức Phật. Đức Phật dùng vô số phương tiện vì Cấp Cô Độc Thực nói pháp khai hóa khiến được hoan hỷ. Thuyết pháp xong, đức Phật liền từ chỗ ngồi đứng dậy ra về.

Bấy giờ, Cấp Cô Độc Thực từ thành Vương xá trở về nước Xá-vệ. Ông đi đến các thôn xóm, thành ấp, nơi nơi đều ra lệnh như sau: «Nơi nào đất trống, hãy lập vườn trồng cây trái, đào ao, bất cầu đò. Đức Phật đã ra đời. Ngài đã nhận sự mời thỉnh của tôi, hạ an cư tại nước Xá-vệ. Ngài sẽ đi qua con đường này để đến nước Xá-vệ. Cầu mong các người được phước vô lượng.»

Khi đến nước Xá-vệ rồi, Cấp Cô Độc Thực suy nghĩ: «Nơi đây có khu đất nào không xa lắm, không gần lắm, tiện lui tới; đất rộng, bằng phẳng, ban ngày không ồn ào, ban đêm không có tiếng động, không có mòng muỗi, ruồi, ong, loài có nộc độc, ta sẽ mua, lập Tăng-già-lam cho Phật?» Cấp Cô Độc Thực lại nghĩ: «Vương tử Kỳ-đà có vườn rất tốt ở nước Xá-vệ, không gần không xa, tiện lui tới; đất rộng bằng phẳng, ban ngày không có các sự ồn ào, ban đêm không có tiếng động, cũng không có mòng muỗi, rắn độc, nay ta hãy đến chỗ Vương tử Kỳ-đà để hỏi mua.»

Cấp Cô Độc Thực liền đến chỗ Vương tử nói:

«Đức Phật đã xuất thế, Ngài có biết chăng? Đức Phật đã nhận lời mời của tôi an cư mùa hạ tại nước Xá-vệ. Ngôi vườn này Ngài có thể bán cho tôi với giá trăm ngàn tiền vàng?»

Vương tử nói:

«Không bán.»

Cấp Cô Độc Thực lại trình bày như trên:

«Tôi xin mua khu vườn với giá hai trăm, ba trăm, bố trăm ngàn tiền vàng.»

Vương tử nói:

«Nếu ông đem tiền vàng trải hết mặt đất, không trống một chỗ nào, tôi cũng không bán.»

Cấp Cô Độc Thực liền nói:

«Như thế là ngài đã quyết giá, xin ngài nhận cho.»

Vương tử nói:

«Tại sao nói tôi quyết giá?»

Cấp Cô Độc Thực thưa:

«Vừa rồi ngài nói, nếu đem tiền vàng trải khắp mặt đất, không có khoảng trống, há không phải là quyết giá? Xin Vương tử xem lại cựu chế của Vua.»

Vương tử liền xem lại cựu chế của Vua, theo đó, đã nói như vậy tức là đã quyết định giá. Vương tử liền nói:

«Tùy ý trưởng giả.»

Bấy giờ, Cấp Cô Độc Thực trở về nhà, ra lệnh cho gia nhân xuất tiền vàng đem đến trải hết mặt đất khu vườn ông Kỳ-đà vương tử; còn một ít đất chưa trải hết. Kỳ Đà vương tử thấy vậy, liền nghĩ: «Có lẽ đây là một người phi thường, cũng là phước điền phi thường nên mới khiến cho Cấp Cô Độc Thực không tiếc trân bảo như vậy.» Vương tử liền nói với trưởng giả Cấp Cô Độc Thực:

«Thôi, đừng trải vàng nữa. Khoảnh đất còn lại, tôi muốn dâng cúng đức Thế Tôn.»

Cấp Cô Độc Thực nói:

«Điều đó tùy ý ngài.»

Trích từ: mục PHÒNG XÁ trong TỨ PHẦN LUẬT

TỨ PHẦN LUẬT 四分律
Hán dịch: Tam tạng Phật-đà Da-xá và Trúc-phật-niệm. 
Việt dịch: Tỳ-kheo Thích Đỗng Minh và Thích Đức Thắng
Hiệu chính và chú thích: Tỳ-kheo Thích Nguyên Chứng